Đắk Nông: Nước mát hồ Đắk D’rông

Thường, cứ từ đầu tháng 6 dương lịch cho đến suốt mùa mưa, nước liên tục tràn bờ, song chỉ sau khoảng một tháng đầu mùa khô thì cạn khô đáy bởi hồ nằm trên gần đỉnh một quả đồi rất lớn và có độ dốc khá cao, bên dưới triền lại thoai thoải.

Một góc hồ Đắk D’rông

Trước năm 1972, có một nhóm người M’nông ở buôn U Sơ Ron đưa cả gia đình vào sống gần khu vực hồ để trốn quân dịch (trốn đi lính ngụy). Sau giải phóng thì họ trở lại buôn cũ. Mãi đến năm 1990, người Tày, người Nùng quê ở Cao Bằng, Lạng Sơn di cư tự do tìm đến khai hoang, song chỉ được vài ba khoảnh nhỏ trồng bắp, trồng khoai sọ chứ chưa ai trồng lúa.

Năm 1993, sau khi đã kiểm định chất đất, nhà nước đầu tư vài ba trăm triệu tiền thời bấy giờ để quyết biến cái hồ hoang hóa này thành nơi giữ nước để thực hiện dự án quy hoạch toàn khu vực trồng cây công nghiệp và lúa nước.

Theo lời những người dân sống nhiều năm gần khu vực này thì phải đến gần một năm trời ròng rã với nhiều máy móc và sức người để vét toàn bộ lòng hồ rộng gần 100 ha; đắp đập bao bờ xung quanh cao hơn bờ cũ tới hơn 3 mét, mặt bờ rộng 5 mét vừa 2 làn xe tải lưu thông vận chuyển nông sản.

Trong khi Nhà nước làm hồ, đập thì có hàng trăm hộ gia đình khẩn trương khai phá đất hoang, đồi trọc xung quanh hồ và tập trung sức lực, đào mương vừa sâu, rộng để đưa được nước vào tận những nơi có thể đưa được.

Ông Nông Tiến Dũng, hiện là Bí thư Đảng ủy xã Đắk D’rông, kể: Bấy giờ tôi đã là cán bộ UBND xã. Khi lãnh đạo huyện gọi điện thoại vào nói rằng tỉnh đã phê duyệt dự án nạo vét hồ Đắk D’rông, lãnh đạo xã liền thông báo với toàn thể cán bộ trong cuộc giao ban ngày hôm sau. Ai cũng phấn khởi cả, vì nếu có nước thì chỉ một hai năm địa phương sẽ giải quyết dứt điểm nạn đói. Bởi xung quanh hồ có trên 300 ha đất thấp, khi dọn sạch le và cỏ dại thì ruộng trồng được lúa nước. Bình quân mỗi ha cho thu hoạch bốn tấn thôi thì mỗi năm chỉ làm một vụ cũng đã có tới 1.200 tấn lúa. Dân số toàn xã bấy giờ chưa tới 6.000 nhân khẩu, thoải mái mà ăn no đủ cả năm. Vì vậy, ngay đầu mùa khô năm ấy, lãnh đạo xã phát động bà con ai có sức cứ ra khai phá. 6 tháng sau, 50 hộ cấy được 20 ha lúa. Đến khi thu hoạch năng suất quá bất ngờ. Khu vực nào cũng từ 4 tấn lúa khô/ha trở lên và có đến 1/4 diện tích được tới hơn 5 tấn.

Đến năm 2000 thì toàn bộ khu vực đất cao, đất thấp hoang hóa quanh mặt hồ không còn miếng trống, tất cả đã biến thành ruộng trải dài thăm thẳm, rẫy được trồng cây công nghiệp lên tận đến đỉnh đồi vì không sợ thiếu nước tưới.

Nhờ nguồn nước ở hồ Đắk D’rông mà nông dân đã trồng lúa nước đạt năng suất cao

Ông Nông Văn Kiên, nguyên là Bí thư Đảng ủy xã lúc bấy giờ nhớ lại: Hồi đó, cứ mỗi lần vào khu vực này tôi đều ngạc nhiên bởi rừng le mỗi ngày được thu hẹp. Trong khi lúc ấy địa phương làm gì đã có máy móc để dân thuê phá, chỉ sức người với những dụng cụ lao động đơn giản thôi. Năm 2001 tôi bắt đầu giữ chức Bí thư Đảng ủy. Nói thật, khi đọc báo cáo của các Bí thư Chi bộ thôn gửi lên nói về năng suất lúa ở khu vực này tôi nghi họ nói thêm nên tôi cùng một số lãnh đạo địa phương vào kiểm tra thực tế. Tất cả mặt ruộng được phủ một lớp phù sa khá dày do nước suối đưa đất bột bị xói mòn từ những khu vực rẫy cao tận huyện Đắk Mil về hồ rồi chảy vào mương thủy lợi và vào đồng. Chính xác nhất là từ năm 2004, tất cả những vùng đất cao quanh hồ thành rẫy, thành ruộng hết chẳng còn mảnh đất nào rộng 20m bỏ trống.

Mùa khô năm 2005, Nhà nước lại chi ngân sách làm cống thủy lợi và xây hơn 11 km kênh, mương nội đồng, rồi đổ đường bê tông trên mặt bờ hồ và kè đá chân bờ sâu tới 4 mét thành một bờ đập vững chãi để hồ chứa đủ nước tưới về mùa khô cho khoảng 400 ha đất trồng các loại cây công nghiệp và lương thực ở các thôn lân cận thuộc hai xã Đắk D’rông và Chư K’nia.

Cũng nhờ nguồn nước dồi dào này mà ngay năm sau (2006) xã Đắk D’rông đã phát triển thêm 200 ha làm lúa hai vụ ở khu vực các thôn 11, 13, 15 và 20, nâng tổng số diện tích lúa hai vụ trên toàn xã lên gần 500 ha. Nhân dịp này, lãnh đạo địa phương vận động bà con đóng góp cùng Nhà nước mở con đường rộng 6 mét từ con lộ trung tâm chạy vào đến hồ và con đường từ hồ vào thôn 12 (thôn này có đến 92% người dân tộc M’nông cư ngụ) để tạo điều kiện đi lại và vận chuyển nông sản của dân cư sống trong các thôn thuộc vùng hồ.

Nếu như trước những năm 2000, đại đa số người dân trong xã Đắk D’rông chỉ cầu lấy cơm đủ no, áo đủ ấm thì chỉ 5 năm sau, số lượng lương thực tự sản xuất của địa phương đã đứng hàng đầu huyện Cư Jút.

Ông Trần Văn Thành, hiện là Chủ tịch UBND xã Đắk D’rông khẳng định: “Thực tế mà nói, nếu vì điều kiện gì đó mà trước kia không hoàn thành công trình hồ Đắk D’rông thì chưa chắc bây giờ toàn bộ dân địa phương đã no đủ chứ chưa nói là khá giả, giàu có như hôm nay. Đơn cử, chỉ hơn 500 ha ruộng lúa hai vụ thôi mỗi năm đã cho thu hoạch trên bốn ngàn tấn lúa, nước hồ còn cung cấp để tưới cho khoảng 400 ha rau, màu và cây công nghiệp như tiêu, cà phê trong toàn khu vực khá rộng lớn”.

Ở xã Đắk D’rông hiện tại có tổng diện tích đất canh tác là 3.500 ha, trong đó đất trồng cây công nghiệp như cao su, điều, cà phê, tiêu và đất chuyên canh các loại đậu vào khoảng 2.200 ha, phần còn lại 1.300 ha là ruộng lúa. Thế nhưng mới chỉ có khoảng 700 ha ruộng trong toàn xã canh tác được hai vụ lúa mỗi năm, vẫn còn tới gần 600 ha nằm ở các thôn 5, 6, 19 và 20 mà mỗi năm mới chỉ trồng được một vụ lúa. Từ gần cuối mùa mưa là ruộng để không vì thiếu nước tưới nên không thể trồng thêm vụ lúa hoặc các loại cây họ đậu hay rau màu khác.

Vì lẽ đó, người dân nơi đây mong các cấp chính quyền và các ngành chức năng khảo sát thực địa để đầu tư xây dựng thêm một cái hồ. Mặc dù có mất đi khoảng 100 ha đất nhưng lại có thêm 300 ha ruộng canh tác được 2 vụ thì mỗi năm nông dân xã Đắk D’rông sẽ thu được thêm khoảng 1.500 tấn lúa so với hiện tại.