Quá trình thành lập huyện Cư Jut

 
          Từ xa xưa, Cư Jut là một vùng đất của Tây Nguyên; chủ nhân là đồng bào các bộ tộc Ê đê và MNông chung sống yên bình. Mỗi bộ tộc tạm cư trên một vùng rừng núi nhất định, nếu điều kiện sống thay đổi, hay vì lý do nào đó, họ có thể di cư tới một vùng đất khác. Cuộc sống như vậy cứ mãi trôi theo năm tháng.

          Аến thời Pháp thuộc, mọi việc đã khác trước. Riêng về địa giới hành chính vùng Cư Jut gồm 2 tổng : đắk Lô và đắk đam thuộc quận đắk Song, tỉnh đắk Lăk. Tổng đắk Lô gồm: buôn Buôr, buôn Nui, buôn Ea Pô, buôn Trum, buôn Diêr, buôn U, buôn Dút, buôn Băng So, buôn Tăng Wil; tổng đắk đam gồm: buôn đắk Tun, buôn Năng Côn, buôn đắk Drông, buôn Ta Vét, buôn Dân Rầm lớn, buôn Dân Rầm nhọ, buôn đắk Kênh, buôn đắk Dam và buôn Tân Drot.

 

          Năm 1959, chính quyền Ngô đình Diệm ra sắc lệnh thành lập tỉnh Quảng đức, cắt toàn bộ huyện đắk Mil của Đăk Lắk từ phía nam cầu 14, giáp thị xã Buôn Ma Thuột vào ngã ba đắk Song, đặt tên là quận đức Lập. Cư Jut lúc này trở thành một xã của quận đức Lập.
          Аối với ta, tháng 12/1960, Trung ương quyết định thành lập tỉnh Quảng đức, thuộc liên tỉnh IV, do liên khu V chỉ đạo. đến giữa năm 1961, Khu VI được thành lập, tỉnh Quảng đức trực thuộc Khu VI. Tuy vậy, thời gian này, quận đức Lập (bao gồm đắk Mil và Cư Jut ngày nay) và Krông Nô mang mật danh K63, thuộc B6 của tỉnh đắk Lăk. đến tháng 6 năm 1963, B6 giải thể, K63 giao cho B5. đến đầu năm 1965, sau một số lần giải thể, tỉnh Quảng đức được tái lập, đắk Mil (trong đó có Cư Jut) là một trong 4 huyện của tỉnh Quảng đức. Cư Jut lúc này thuộc khu vực mang mật danh X70.
          Năm 1965 - 1966, Khu X được tái lập, tỉnh Quảng đức được chia thành hai khu vực: Tiền Phương A và Tiền phương B. Hai huyện đắk Mil và đức Xuyên trực thuộc Tiền phương A (trong đó có Cư Jut). Hai huyện Khiêm đức và Kiên đức trực thuộc Tiền Phương B. đầu tháng 1/1967, hai Tiền phương A và B sáp nhập lại thành tỉnh Quảng đức như cũ. thời gian này, Cư Jut thuộc địa bàn mang mật danh K62.

          Tháng 5/1971, Trung ương giải thể tỉnh Quảng đức và Khu X, giao hai huyện Khiêm đức, Kiến đức về Lâm đồng trực thuộc sự chỉ đạo của Khu VI; hai huyện đức Xuyên, đắk Mil về tỉnh đắk Lăk thuộc Khu V chỉ đạo. địa bàn Cư Jut những năm này mang mật danh C300 cho đến ngày giải phóng.

          Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, tháng 5/1975, Trung ương tái lập tỉnh Quảng Аức. Cư Jut lúc này là một xã của huyện Аức Lập. Tháng 11/1975, tỉnh Quảng Аức sáp nhập vào tỉnh đắk Lăk, huyện Аức Lập đổi tên thành huyện đắk Mil; cùng lúc, xã Cư Jut tách khỏi đắk Mil nhập về thị xã Buôn Ma Thuột.

          Ngày 26/01/1989 Hội đồng Bộ trưởng đã có Quyết định số 09/QА-HАBT ( nay là Chính phủ) về thành lập xã Nam dong và xã EaPo trên cơ sở diện tích tự nhiên của xã Cư Jút. thời điểm này trên vùng Cư Jút có 3 xã( Cư Jút, Nam dong, EaPo) trực thuộc thị xã Buôn Ma Thuột).

          Ngày 19/06/1990 Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) nuớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt nam ban hành Quyết định số 227/HđBT ngày 19/06/1990 về việc thành lập Huyện Cư Jút thuộc tỉnh Đăk Lăk trên cơ sở tách 5 xã (EaTLinh, Tâm Thắng, Trúc Sơn, Ea Pô, Nam Dong) của thị xã Buôn Ma Thuột, gồm 36.400 ha diện tích tự nhiên với 18.379 nhân khẩu và 35.100 ha diện tích tự nhiên (toàn bộ là đất lâm nghiệp) của xã đắk Lao (huyện đắk Mil). Khi thành lập huyện Cư Jut thuộc tỉnh đắk Lăk, gồm 5 xã: Ea TLinh, Tâm Thắng, Trúc Sơn, Ea Pô, Nam Dong với 71.500 ha diện tích tự nhiên và 18.379 nhân khẩu.

          Tháng 5/1992, thực hiện Quyết định số 313/TCCP của Bộ trưởng -  Trưởng ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ ( ngày 26/5/1992), huyện Cư Jut có sự điều chỉnh địa giới hành chính của các xã. Nam Dong được tách thành 2 xã mới là Nam Dong và đắk Drông; trong đó xã Nam Dong (mới) có 3.951 ha diện tích tự nhiên và 5.066 nhân khẩu, gồm 4 thôn (thôn 1, thôn 2, thôn 3, thôn 4); xã đắk Drông có 6.300ha diện tích tự nhiên và 3.222 nhân khẩu gồm 2 thôn (thôn 5, thôn 6) và 2 buôn (buôn Dier, buôn U). Thành lập thị trấn Ea TLinh trên cơ sở 1.200 ha diện tích tự nhiên với toàn bộ dân số của xã Ea TLinh; sáp nhập phần diện tích tự nhiên còn lại của xã Ea TLinh (2.010) vào xã Trúc Sơn quản lý.

          Như vậy, sau đợt điều chỉnh địa giới hành chính (5/1992), huyện Cư Jut có 6 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 1 thị trấn (Ea TLinh - huyện lị) và 5 xã (Tâm Thắng, Trúc Sơn, Ea Pô, Nam Dong, Аắk Drông).

          Аến năm 1995, theo Nghị định số 08/CP ngày 21/01/1995 của Chính phủ, 3 xã Hòa Phú, Hòa Xuân, Hòa Khánh của thành phố Buôn Ma Thuột được cắt chuyển về huyện Cư Jut với tổng diện tích tự nhiên la 10.932ha và 24.271 nhân khẩu. Sau khi điều chỉnh địa giới hành chính, huyện Cư Jut có 82.432 ha diện tích tự nhiên và 62.433 nhân khẩu gồm 1 thị trấn và 8 xã.

          Thực hiện Nghị định sô 49/2001/Nđ-CP ngày 15/8/2001 của Chính phủ, huyện Cư Jut thành lập 2 xã mới là Cư Knia và Аắk Wil. Xã Cư Knia dược thành lập trên cơ sở 2.987ha diện tích tự nhiên và 3.278 nhân khẩu của xã Trúc Sơn. Xã đắk Wil được thành lập trên cơ sở 42.140ha diện tích tự nhiên và 5.159 nhân khẩu của xã Ea Pô. Lúc này, huyện Cư Jut gồm 1 thị trấn và 10 xã.

          Ngày 01/01/2004 tỉnh Đăk Nông được thành lập, theo Nghị quyết số 22/2003 của Quốc hội (khóa XI) ngày 28/11/2003, trên cơ sở chia tách từ tỉnh Đăk Lăk, theo sự phân chia mới, huyện Cư Jut là một trong 6 đơn vị hành chính của tỉnh đắk Nông. Sau khi điều chỉnh địa giới hành chính, tách 3 xã Hoà Phú, Hoà Khánh, Hoà Xuân về Thành phố Buôn Ma Thuột (Đăk Lăk), diện tích tự nhiên của huyện còn 72.025 ha, đơn vị hành chính gồm thị trấn EaTling và 7 xã ( Tâm thắng, Nam dong, EaPo, Trúc sơn, Đăk Drông, Cư Knia, Đăk Wil) như hiện nay.