Tranh luận về mô hình chính quyền địa phương

Dự thảo đưa ra 2 phương án. Phương án 1: Quy định ở quận, phường không tổ chức HĐND, chức năng đại diện giám sát, quyết định các vấn đề địa phương do HĐND thành phố, thị xã đảm nhiệm. Phương án 2: HĐND, UBND được tổ chức ở các đơn vị hành chính tỉnh, thành phố, trực thuộc T.Ư, quận, huyện, thị xã thuộc tỉnh, đơn vị hành chính tương đương, thành phố trực thuộc T.Ư, xã phường, thị trấn.

"Cơ hội vàng" để khắc phục những bất cập

ĐB Nguyễn Thị Quyết Tâm (TP.HCM) cho rằng dự luật là "cơ hội vàng" để khắc phục căn bản những bất cập về cơ chế tạo ra hệ thống tổ chức nhiều tầng lớp chức năng, nhiệm vụ quyền hạn trùng lắp, khó xác định được trách nhiệm, bộ máy hành chính nhà nước cồng kềnh, kém hiệu quả. Tuy nhiên, cả hai phương án đưa ra tại dự thảo đều không phù hợp. ĐB Tâm đề nghị ở nông thôn theo lộ trình vẫn giữ ba cấp chính quyền, còn ở đô thị đã đến lúc phải thay đổi cho phù hợp với thực tiễn đặt ra là một địa bàn hẹp, dân cư sống tập trung với những phát sinh hằng ngày của vấn đề dân cư rất lớn. Theo bà, với đặc điểm chính quyền đô thị, tổ chức một chính quyền hai cấp là phù hợp.

ĐB Hồ Thị Thủy (Vĩnh Phúc) cũng cho rằng cả hai mô hình trong dự thảo đều chưa thật sự thuyết phục. Nhiệm vụ của chính quyền địa phương theo dự thảo luật chỉ mới là phép cộng thuần túy nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND, chưa phù hợp với tinh thần đổi mới của Hiến pháp. Điều này sẽ khiến khó xác định trách nhiệm của chính quyền mỗi cấp, đồng thời khó đảm bảo sự minh bạch trong xác định mối quan hệ giữa T.Ư với địa phương, giữa các cấp chính quyền với nhau. Bên cạnh đó, quy định về thực hiện phân cấp giữa chính quyền địa phương các cấp như trong dự thảo luật dễ dẫn tới tình trạng tùy tiện, dồn việc, đùn đẩy trách nhiệm của cấp trên cho cấp dưới.

Trong khi đó, ĐB Trần Ngọc Vinh (Hải Phòng) ủng hộ phương án 2 và cho rằng các vấn đề quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội địa phương, dự toán ngân sách của địa phương nếu không do ĐBQH, người dân địa phương quyết định mà do đại biểu của thành phố quyết định sẽ không tránh khỏi thiếu sâu sát, thiếu tính khả thi. Việc không còn giám sát của HĐND địa phương cũng sẽ không tránh khỏi xa rời dân. Chính quyền địa phương chỉ còn là cơ quan hành chính, do vậy tính chất chính quyền của dân địa phương bị suy giảm dẫn đến hiệu quả của nhà nước sẽ bị giảm, dễ phát sinh tiêu cực hơn, không vì lợi ích của nhân dân địa phương.

Đề nghị hợp nhất cơ quan Đảng với Nhà nước

ĐB Đỗ Thị Hoàng (Quảng Ninh) cho rằng trong thực tế hiện tại không có luật, không có chế định nào quy định hoạt động của tổ chức Đảng, của đảng viên; cũng chưa có cơ chế để nhân dân giám sát hoạt động của tổ chức Đảng và đảng viên. Do đó, Đảng đứng ngoài Nhà nước và Đảng đứng trên Nhà nước. “Cơ quan tham mưu, giúp việc của Đảng độc lập hoàn toàn với cơ quan chuyên môn của chính quyền cùng cấp. Vì vậy, sự lãnh đạo của Đảng phải qua nhiều khâu trung gian. Mặc dù chức năng tương đồng, mục tiêu và đối tượng tương đối đồng thuận vẫn có 2 bộ máy thực hiện lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý với các quy trình, thủ tục, đường lối xử lý khác nhau, dẫn đến sự cồng kềnh, chồng chéo về tổ chức, đông về biên chế và rườm rà về thủ tục dẫn đến hiệu quả chưa cao”,  ĐB Hoàng nhận xét.

Trong điều kiện một Đảng cầm quyền, phương thức lãnh đạo của Đảng chủ yếu bằng Nhà nước và thông qua Nhà nước, ĐB Hoàng cho rằng Đảng, Nhà nước, QH không nên né tránh khi bàn về luật Tổ chức chính quyền địa phương. Theo đó, ĐB này đề nghị nghiên cứu kỹ, định hướng rõ ràng về cơ chế, hoạt động, nhất thể hóa chức danh, hợp nhất các cơ quan của Đảng gắn với cơ quan của nhà nước theo hướng đồng bộ, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, vừa đảm bảo sự tinh gọn, vừa thực hiện sự giám sát của nhân dân đối với các tổ chức Đảng và hoạt động của đảng viên, vừa tiết kiệm nguồn lực của Nhà nước, sự đóng góp của nhân dân. “Ví dụ như hợp nhất các cơ quan tổ chức với nội vụ, thanh tra với kiểm tra, văn phòng cấp ủy với văn phòng HĐND, UBND, cơ quan tuyên giáo với thông tin truyền thông và sử dụng cơ quan giúp việc dùng chung đối với MTTQ và các đoàn thể”,  ĐB Hoàng nói.

Phải có bước quá độ

Theo ĐB Trần Du Lịch (TP.HCM), dự luật được xây dựng nhằm giải quyết 4 vấn đề tồn tại trong mô hình tổ chức theo Hiến pháp năm 1992. Các tồn tại này gồm: địa vị pháp lý của chính quyền địa phương (tức HĐND và UBND) không rõ; chưa phân định rõ công vụ gì thuộc cấp chính quyền nào; xu hướng chính quyền địa phương có tính tự quản và hiệu quả thấp của tổ chức HĐND các cấp.

Theo ĐB Lịch, cần làm rõ đặc điểm, quyền hạn, nhiệm vụ của một cấp chính quyền. Sau đó mới thống nhất đi tới chính quyền địa phương về cơ bản lâu dài nên hai cấp đầy đủ, cấp tỉnh và cấp cơ sở. “Nhưng chúng ta phải có bước quá độ, chúng ta tỉnh lớn, tỉnh nhỏ có, đô thị có, nông thôn có nên cần bước quá độ”, ông Lịch nói.

Trường Sơn