Cần khống chế giá trần xăng dầu

Nhiều chuyên gia kinh tế nhận định cần xem xét lại cơ chế điều chỉnh giá để hạn chế các tác động xấu của giá xăng dầu trong bối cảnh kinh tế hiện nay.

Bọ lợi nhuận định mức 300 đồng/lít

Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, quy định tính giá xăng dầu bình quân theo 30 ngày và được phép điều chỉnh 10 ngày/lần của Bộ Tài chính thoạt nhìn có vẻ hợp lý. Tuy nhiên, kiểu thị trường nửa vọi của xăng dầu hiện nay, cộng thêm việc khó kiểm soát chi phí kinh doanh của các DN đầu mối đã khiến cơ chế điều chỉnh này đang có "tác dụng ngược". Việc xé nhọ biên độ thành 3 mức (dưới 7% DN được chủ động tăng) càng khiến việc tăng giá được thuận lợi hơn. Minh chứng là các mức điều chỉnh của DN tính từ thời điểm được trao quyền chủ động giá đến nay đều hợp lệ (dưới 7%) và cơ quan quản lý không có lý do gì để từ chối.

Giá xăng có thể được điều chỉnh nếu giá thế giới lên. Vấn đề ở đây phải xác định và kiểm soát được chi phí giá thành của DN   Chuyên gia kinh tế Lê đăng Doanh

"Chi phí kinh doanh của DN như thế nào, đã hợp lý chưa? Việc tính giá bình quân 30 ngày dựa trên giá Flatt từ thị trường Singapore có vẻ minh bạch, nhưng giá nhập thực sự của DN là bao nhiêu, bởi DN có thể nhập về nhiều khi giá thấp nhưng lại nhập nhọ giọt khi giá cao. Thực tế đã có lần khi giá thế giới giảm sâu, yêu cầu giảm giá xăng dầu được đặt ra, nhưng DN nói lý do hàng tồn kho cao nên không thể giảm giá", ông Long nêu vấn đề. Theo chuyên gia này, kiểm soát hàng tồn kho của DN rất khó và cũng chỉ được cơ quan quản lý quan tâm khi thị trường có dấu hiệu rối loạn.

Nhìn lại chu kỳ 30 ngày của giá thế giới, từ 23.7 tới ngày 6.8, giá xăng nhập đứng ở mức dưới 120 USD/thùng, đà tăng của giá xăng chỉ bắt đầu từ 6.8 tới 13.8 và từ đó tới nay cũng rập rình lên xuống. "Giá xăng có thể được điều chỉnh nếu giá thế giới lên. Vấn đề ở đây phải xác định và kiểm soát được chi phí giá thành của DN. Với nhạy cảm kinh doanh, các đầu mối xăng dầu sẽ chọn thời điểm giá thấp hơn để nhập khẩu. Tuy nhiên, mức lãi từ việc nhập giá thấp tính giá cao này lại không hề được thể hiện qua báo cáo", chuyên gia kinh tế Lê đăng Doanh nhận định.

Mặt khác, theo ông Ngô Trí Long, việc cố định lợi nhuận định mức 300 đồng/lít cho các DN đầu mối đang tọ ra rất bất hợp lý. Vì nếu đã thả giá xăng dầu về dần với thị trường, hoạt động kinh doanh xăng dầu phải chấp nhận rủi ro lãi lỗ, tại sao nhà nước vẫn cho DN được cộng 300 đồng/lít lợi nhuận vào giá xăng? Ông Long cho rằng cần phải giảm, hoặc bọ mức lợi nhuận này. Nhìn từ đề xuất tăng giá hôm qua 23.8 của các DN có thể thấy rõ, DN nêu con số lỗ 1.100 - 1.200 đồng/lít và đề xuất tăng mức tương đương. Tuy nhiên, mức lỗ này đáng lẽ phải trừ đi 300 đồng/lít lợi nhuận đã được tính gộp vào giá xăng.

Cũng theo ông Ngô Trí Long, việc điều tiết bằng 2 công cụ quỹ bình ổn và thuế nhập khẩu cần được đặt lên hàng đầu trong bối cảnh giá thế giới vẫn đứng ở mức cao. Theo tính toán, nếu giảm thuế nhập khẩu xăng (12%) xuống 5 - 7%, tương đương giảm xấp xỉ 750 - 1.000 đồng/lít, hạ nhiệt đà tăng của giá xăng.

Thay đổi cách thức điều hành

Việc sớm sửa lại cơ chế định giá hiện nay là bài toán cấp thiết. Bởi nếu tiếp tục duy trì, các chuyên gia đều cho rằng, nguy cơ lặp lại tình trạng găm hàng, ngưng bán, gây sức ép như đợt tăng giá trước đây là khó tránh khỏi. Trên thực tế, khi giá thế giới tăng, các đầu mối ngay lập tức tiết giảm chi phí chiết khấu hoa hồng cho tổng đại lý, tổng đại lý cũng tiết giảm hoa hồng cho đại lý.

Ông đàm Quang Dũng, Phó giám đốc Công ty xăng dầu Hà Sơn Bình, cho biết từ 21.7-30.7, hoa hồng là 300 đồng/lít xăng, 390 đồng/lít dầu. Từ 31.7 đến 7.8, chiết khấu giảm tiếp xuống 200 đồng/lít cho xăng, dầu là 280 đồng/lít. Từ 8.8-13.8, hoa hồng xăng 140 đồng/lít, dầu 220 đồng/lít. Từ sau 13.8 đến nay, chiết khấu lại tăng lên là 200 đồng/lít xăng và 300 đồng/lít dầu. Mỗi đợt giá xăng rục rịch tăng, tổng đại lý và đại lý vẫn thưọng xuyên "đổ tội" găm hàng cho nhau. đại lý nói do tổng đại lý không rót hàng, còn tổng đại lý lại cho rằng do đại lý găm hàng không chịu bán. Tuy nhiên, gốc của câu chuyện tăng giảm hoa hồng bắt nguồn từ đầu mối. Và hoa hồng trở thành "van điều tiết" mỗi khi đầu mối muốn tăng giá xăng dầu.

Trao đổi với Thanh Niên, chuyên gia kinh tế Vũ đình Ánh cho rằng, việc tăng giá bao nhiêu, khi nào, nhà nước giảm thuế… vẫn chỉ là câu chuyện nhọ lẻ. Vấn đề căn bản cần thay đổi là cách thức điều hành thị trường xăng dầu và quản lý giá xăng dầu hiện nay. Ông Ánh cho biết đã nhiều lần kiến nghị: Chỉ khi nào có thị trường thực sự mới để DN tự định giá. Với tình trạng độc quyền hiện nay của thị trường, không thể thả giá cho DN, cần phải thiết lập cơ chế giá trần với xăng dầu. Mặt khác, nhà nước xóa bỏ dần độc quyền của 3 "ông lớn" xăng dầu hiện nay, để tạo sự cạnh tranh thực sự giữa các DN. Chỉ khi đó giá xăng dầu mới tăng, giảm hợp lý và có lợi cho người tiêu dùng, như thị trường viễn thông đã và đang làm được.

Mai Hà