Không phủ nhận đóng góp tích cực của thủy điện cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nhưng là những công trình can thiệp lớn đến các dòng sông, các dự án thủy điện đã và đang có những tác động tiêu cực lớn đến môi trường - sinh thái của các lưu vực sông, đến sinh kế của người dân, an toàn cộng đồng, an ninh nước và an ninh lương thực.
Phát triển thủy điện, theo nhận định của VRN, dù được ghép thêm từ "bền vững" cũng vẫn là một bài toán đánh đổi giữa phát triển kinh tế và môi trường - xã hội. Không thể xem thủy điện là nguồn năng lượng sạch và rẻ để phát triển với bất cứ giá nào và bất cứ ở đâu.
Cũng theo VRN, cộng đồng và người dân phải di dọi do xây dựng thủy điện là những cộng đồng và những người dân phải chịu thiệt thòi nhất, chịu hy sinh nhiều nhất kể cả vật chất, tinh thần và văn hóa bản địa cho lợi ích của chung và của chính những nhà đầu tư.
Vì thế, VRN kiến nghị, kế hoạch phát triển thủy điện cần được các cấp ra quyết định xem xét lại một cách thận trọng, hạn chế sự phát triển thủy điện tràn lan, giảm thiểu những tác động tiêu cực cho môi trường, sinh thái của các dòng sông, văn hóa các cộng đồng ven sông, sinh kế của người dân thế hệ hôm nay và mai sau.
Việc phát triển thủy điện cần phải bền vững, vì lợi ích của tất cả, có sự tham gia thực sự của các bên liên quan, cộng đồng ảnh hưởng trong quá trình từ quy hoạch đến vận hành.
Khi thiết kế và thi công công trình thủy điện cần phải xét đến yếu tố biến đổi khí hậu, duy trì và phục hồi rừng đầu nguồn, không để sự cố/thảm họa xảy ra.
VRN cũng kiến nghị, khi xây dựng thủy điện nhất thiết phải có kịch bản liên quan đến các sự cố đập (vỡ đập) và các phương án phòng, tránh và giảm nhẹ thiệt hại cho cộng đồng liên quan trong phạm vi ảnh hưởng của đập. Thông tin về phát triển thủy điện, về an toàn đập và các vấn đề liên quan cần minh bạch, công khai đối với tất cả các bên liên quan.
Việc thực hiện di dân và tái định cư, theo VRN phải theo đúng chủ chương, chính sách của nhà nước và ý nguyện của cộng đồng và người dân bị di dọi. Tái định cư phải bảo đảm sinh kế lâu dài, giữ gìn bản sắc dân tộc và đọi sống văn hóa của người dân và cộng đồng. Lợi ích từ nguồn điện cần dành một phần để tiếp tục nâng cao cuộc sống của cộng đồng và người dân bị di dọi.
Quang Duẩn
