Khẩn trương thay đổi căn bản và toàn diện nền giáo dục

Mở đầu cho diễn đàn, nguyên Phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình đã dành cho báo cuộc trao đổi đầy tâm huyết với những góp ý thẳng thắn, có trách nhiệm và luận cứ khoa học về việc cần phải xác định rõ cách làm để chuẩn bị cho cuộc đổi mới căn bản và toàn diện nền GD-đT.

Xác lập chính xác về sứ mạng và mục tiêu giáo dục

Xin bà cho biết tầm quan trọng và sự cần thiết phải có một cuộc cải cách về GD trong giai đoạn hiện nay?

Hơn 20 năm qua, đảng đã nêu ra một loạt quan điểm về GD, phù hợp với yêu cầu và đường lối đổi mới kinh tế - xã hội của đảng, đại hội VII khẳng định "GD-đT, cùng với khoa học và công nghệ, là quốc sách hàng đầu". Sau đó đã xác định sứ mạng của GD là "nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài". Về đầu tư, đảng coi đầu tư cho GD là một trong những hướng chính của đầu tư phát triển, tạo điều kiện để GD đi trước và phục vụ đắc lực sự phát triển kinh tế, xã hội. Nhưng nhìn lại, những quan điểm đúng đắn đó mới dừng ở nhận thức ban đầu, chưa được cụ thể hóa và quán triệt đầy đủ trong hành động. Vì vậy, GD chưa thực sự chuyển biến. Tình trạng yếu kém, lạc hậu về GD đang là nỗi bức xúc của cả xã hội và là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự yếu kém, lạc hậu trong phát triển kinh tế, xã hội nói chung.

đến nay, đại hội XI đã đặt vấn đề: đổi mới căn bản, toàn diện nền GD. Qua đó có thể nói, đảng đã thấy rõ và chỉ ra sự cấp bách và bức xúc của vấn đề này. Theo tôi, muốn chuyển biến căn bản và toàn diện trước hết là đổi mới về nhận thức, về đánh giá thực trạng, về yêu cầu của công cuộc đổi mới căn bản toàn diện GD, và từ đó có cách làm phù hợp.

Cho đến nay, cách làm của chúng ta vẫn chưa thoát ra khơi tình trạng chắp vá, thiếu một tầm nhìn tổng thể, một kế hoạch đồng bộ. Nếu không thay đổi về cách làm thì còn xa mới có thể đổi mới căn bản và toàn diện.

Theo bà, vấn đề đầu tiên cần phải xác định như nền móng của đợt đổi mới căn bản, toàn diện này là gì?

Điều cốt lõi rất cần phải nhấn mạnh lúc này là "dạy và học làm người - làm người lương thiện và công dân có trách nhiệm", chứ không thể lấy thi cử và bằng cấp làm cứu cánh

Tôi nghĩ, xác lập chính xác về sứ mạng và mục tiêu là điều quan trọng nhất trong hệ thống quan điểm chi phối, dẫn dắt, tạo nền cho hoạt động thực tiễn về GD. Trải qua 67 năm, kể từ năm 1945 đến nay, trước những thay đổi về tình hình và nhiệm vụ của đất nước, cũng như tham khảo kinh nghiệm của nền GD phát triển trên thế giới, nhận thức của chúng ta về sứ mạng và mục tiêu GD không ngừng có những đổi thay, bổ sung, phát triển và mỗi lần thực hiện cải cách hay đổi mới căn bản, toàn diện nền GD quốc dân, chúng ta đều đứng trước yêu cầu xác định lại sứ mạng và mục tiêu GD.

Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, giữa một thế giới đầy biến động, nhiều cơ hội và nhiều thách thức, mỗi người Việt Nam và cả dân tộc Việt Nam đang đối mặt với những yêu cầu gay gắt về chủ quyền quốc gia, kinh tế, văn hóa, khoa học, công nghệ, quốc phòng, an ninh… Vậy, sứ mạng và mục tiêu của GD VN trong giai đoạn 10, 15 năm tới là gì? Tất nhiên phải tiếp thu, kế thừa những giá trị đã có nhưng vẫn rất cần nghiên cứu, bổ sung để có sự xác định cụ thể và đầy đủ, phù hợp với hoàn cảnh mới và yêu cầu mới. Chỉ có như vậy mới có căn cứ để hoạch định chiến lược phát triển GD cho một hai thập kọ· tới.

đối chiếu với thực trạng và những yêu cầu mà đất nước và dân tộc kỳ vọng ở hệ thống GD, tôi thấy điều cốt lõi rất cần phải nhấn mạnh lúc này là "dạy và học làm người - làm người lương thiện và công dân có trách nhiệm", chứ không thể lấy thi cử và bằng cấp làm cứu cánh. Phải chuyển từ nền GD nặng về truyền thụ kiến thức một cách thụ động, áp đặt sang một nền GD phát triển, lấy tiềm năng của từng con người là chính.

Dĩ nhiên, xây dựng và hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam là nhiệm vụ của toàn xã hội, nhưng nhà trường phải đóng vai trò tiên phong và nền tảng. đấy là mục tiêu số 1 của nhà trường, trước hết là nhà trường phổ thông, nền móng của cả hệ thống GD.

đối với các trường dạy nghề và trường đH, dù nhiệm vụ chính là đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, thì ngay trong nội dung chất lượng đó cũng phải bao hàm yêu cầu bồi dưỡng tư cách làm người. Bởi những phẩm chất như lòng nhân ái, tính trung thực, ý thức công dân, tinh thần trách nhiệm, lương tâm nghề nghiệp, thái độ hợp tác trong lao động… chính là những yếu tố hết sức cần thiết ở một con người, bất kể làm nghề gì, ở vị thế nào trong xã hội.

Thành lập ủy ban quốc gia về đổi mới GD-đT

Vậy theo bà, cần phải thay đổi cách làm như thế nào để có thể thoát ra khơi tình trạng chắp vá, thiếu sự tổng thể, đồng bộ… mà bà đã chỉ ra?

Thay đổi căn bản và toàn diện một nền GD là một công trình lớn của quốc gia, không thể một vài năm mà xong. Tình thế rất bức thiết, phải khẩn trương nhưng lại phải căn cơ, bài bản, không thể riêng một mình ngành GD làm nổi.

Trước mắt, theo chúng tôi, trung ương cần bàn và ra nghị quyết, xác định mục tiêu, yêu cầu và những vấn đề trọng tâm cần tập trung để nền GD thực sự đổi mới căn bản và toàn diện. Trong đó, rất quan trọng là quyết định thành lập một tổ chức làm nhiệm vụ xây dựng đề án tổng thể, nêu ra được giải pháp và lộ trình, để trình trung ương và Quốc hội theo quy định của pháp luật. Tổ chức này, có thể là một ủy ban do người đứng đầu Nhà nước làm chủ tịch, cần bao gồm các nhà khoa học, các chuyên gia trong nước và nước ngoài, am hiểu và có kinh nghiệm về GD cũng như các lĩnh vực liên quan đến GD. đây là kinh nghiệm của các cuộc cải cách GD ở các nước.

Bộ GD-đT có vai trò quan trọng trong hoạt động của ủy ban cũng như trong quản lý nhà nước về GD nên Bộ cần chấn chỉnh, kiện toàn, đổi mới thật sự về năng lực và cung cách quản lý. Với cơ quan tham mưu của trung ương về công tác GD, cụ thể là bộ phận khoa giáo, cần được tăng cưọng để đủ sức và đủ điều kiện giúp trung ương.

Tuệ Nguyễn
(thực hiện)