Nhà dài Ê đê ở buôn Nui

 
đầu tiên, xin nhắc đến ngôi nhà của gia đình ông Y Ngue Bya có chiều dài hơn 30 m. Ngôi nhà của ông hiện nay có 3 hộ với 3 thế hệ cùng sinh sống, gồm gia đình ông và gia đình 2 người con trai. Ông Y Ngue tâm sự: "Người Ê đê không có nhà cộng đồng, nên ngôi nhà dài thể hiện rõ nhất sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình. Cuộc sống của mỗi người là tổng hòa những mối quan hệ với các thành viên khác trong gia đình". Phía trong ngôi nhà, từ cửa chính đi vào là một phần rộng gọi là Gah- là nơi đón khách. Tiếp đến là Ôk-là khu vực sinh hoạt chung của gia đình và cũng là nơi cúng thần, chỗ ngủ của con trai chưa vợ, đặt nhiều đồ vật quý cũng như vật dụng sinh hoạt trong gia đình. Gah và Ôk được ngăn bởi vi cột Kmeh Kpăng có khắc hình, trong đó cột phía đông là cột chủ, bên cạnh kê một bộ phản để người đứng đầu gia đình ngồi khi hội họp. Còn phía sau thì được ngăn ra để làm phòng ngủ của các thành viên trong các gia đình. Ông Y Ngue Bya cho biết thêm: "Trong mỗi ngôi nhà dài đều được bố trí và sắp xếp các vật dụng theo lối truyền thống, cuộc sống của các thành viên trong gia đình cũng theo đó để "vào nếp". Hiện nay, một số nhà qua nhiều năm tháng đã bị xuống cấp, nhưng khi phục dựng lại người ta vẫn giữ được bản sắc riêng của kiến trúc nhà dài".

Nhà dài của người Ê đê ở buôn Nui

Kế đến là ngôi nhà của gia đình chị H’Dim cũng có chiều dài 30m cũng mang những nét đặc trưng nhất của nhà dài người Ê đê với khung nhà tách biệt với mái. Chiếc cầu thang Cái đặt ở trước nhà dùng cho khách và đàn ông, con trai đi, mang hình chiếc thuyền lướt sóng, phía đầu cong lên và được chạm khắc hình vành trăng non và đôi bầu vú. Vành trăng non tượng trưng cho sự chung thủy, đôi bầu vú tượng trưng cho chế độ mẫu hệ. Không chỉ giữ nguyên vẹn ngôi nhà dài do ông cha để lại, gia đình chị H’Dim còn lưu giữ được rất nhiều vật dụng, đồ dùng trong các nghi lễ cộng đồng như chiêng, trống, ghế Kpan…Trong ngôi nhà dài của gia đình chị H’Dim được bài trí theo lối truyền thống. Chiếc ghế Kpan dài 20m, chân liền được đặt dọc cột nhà. Phía cuối là một chiếc kệ, trên đặt chiếc trống cái Hgor, được làm từ da trâu. Chiếc trống khá đặc biệt vì được làm từ da hai con trâu khác nhau, với đường kính mặt trống hơn 1,2 m. Trống chỉ được đánh để báo hiệu khi có việc quan trọng của gia đình, buôn làng, hay trong các lễ hội. Giữa gian tiếp khách là chiếc chiêng mẹ có đường kính 1,2 m được đặt cạnh bếp lửa. Bộ chiêng của gia đình chị có 9 cái, trong đó có 6 chiếc nhọ và 3 chiếc lớn. Nằm dọc hai bên vách của gian nhà là những chiếc ché lớn đã được truyền qua nhiều đọi. Ngoài ra, gia đình chị còn lưu giữ được chiếc giưọng liền chân, dài khoảng 2m, rộng 1,2m và chiếc chén đồng dùng để đựng tiết các con thú khi làm các nghi lễ truyền thống. thời gian qua, cũng thưọng có nhiều người từ ngoài tỉnh đến họi mua các vật dụng nói trên cũng như cả ngôi nhà dài và trả với giá cao, nhưng gia đình chị vẫn nhất định không bán. Chị H’Dim tâm sự: "Ngôi nhà dài và những vật dụng luôn gắn với sinh hoạt cộng đồng của đồng bào Ê đê. Hơn nữa, nó cũng là do tổ tiên để lại nên dù thế nào mình cũng phải giữ gìn để sau này truyền lại cho con cháu, biết đến truyền thống của dân tộc".
 
Tương tự, các gia đình bà H’Bik, bà H’Ben, ông Y Duôn Loc, ông Y Duôn BLim, ông Y Duôn Del cũng đang gìn giữ và cùng con cháu sinh sống trong ngôi nhà dài truyền thống của dân tộc mình.
 
Trải qua năm tháng, hiện tại, một số nhà dài ở buôn Nui đã phải thay mái tranh bằng mái ngói, mái tôn. Thế nhưng, kiến trúc và cách bài trí các vật dụng trong ngôi nhà dài gần như không thay đổi. Từ xưa, qua lao động sản xuất, tập quán canh tác, lối sống, người Ê đê đã sáng tạo ra ngôi nhà dài để thích ứng với môi trường thiên nhiên, tránh thiên tai, thú dữ, bảo vệ sự sống của các thành viên trong cộng đồng. Vì vậy, việc gìn giữ những ngôi nhà dài này có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Ê đê.
 
Bài, ảnh: đức Hùng