THọœI HẠN VÀ HẠN Điọ€N-NHọ®NG THÊC GIọ¤C Tọª THọ°C TẾ

GS.TSKH. đáº¶NG HÙNG VÕ

 Nông dân được tạo điều kiện hết mức để ổn định sản xuất, khuyến khích đầu tư dài hạn theo chiều sâu, con em nông dân được tạo điều kiện học tập nghiên cứu để sau đó quay trở về nông thôn, đồng ruộng tiếp tục làm nghề nông. Con em họ thưọng theo truyền thống gia đình, không ly nông ly hương chạy vào đô thị.

Những nước có nền nông nghiệp phát triển đã tạo cho người nông dân sự yên tâm với nghề nông, có được thu nhập cao từ nghề nông và con em họ vẫn tiếp tục chí thú với nghề nông. Trong khi ở nước ta, con em nông dân mà giọi giang một chút là chạy vào đô thị để tìm kiếm cơ hội thu nhập cao, không bao giọ muốn quay về đồng ruộng.

Những người làm nông nghiệp là cha là mẹ cũng khuyến khích con em họ quay lưng lại với nghề nông để tránh cuộc sống lam lũ. Chúng ta luôn luôn làm cho "tam nông" bị hẫng hụt mà cái hẫng hụt đầu tiên là về nhân lực - cái hụt khó bù đắp nhất.

Câu chuyện một nông dân có 500ha ruộng mà 70-80% số đó phải nhọ người khác đứng tên, hay thời hạn năm 2013, tức 20 năm từ khi thực hiện giao đất nông nghiệp theo nghị định 64/1993, Nhà nước có thu hồi ruộng đất để chia lại hay không… đang cho thấy những thực tiễn nóng bọng trong lĩnh vực nông nghiệp, thúc giục một sự quyết đáp rõ ràng.

đất đai luôn luôn là vấn đề lớn đối với phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân, nhất là ở các nước đang phát triển với kinh tế nông nghiệp chiếm tỉ trọng cao, dân sống bằng nghề nông còn nhiều. Ngày nay, các nước phát triển cao cũng đặt mối quan tâm lớn vào khu vực nông nghiệp và nông thôn với ý nghĩa bảo đảm an ninh lương thực và giải quyết vấn đề môi trường.

Nhìn xa hơn, khi tài nguyên hóa thạch cạn kiệt, loài người sẽ phải tìm kiếm nhiên liệu, nguyên liệu từ nông sản để tiếp tục phát triển.

Hai vấn đề cốt lõi

Từ ngày đầu đổi mới, chính sách Nhà nước giao đất của hợp tác xã cho hộ gia đình, cá nhân để sử dụng ổn định lâu dài đã mang lại động lực cho phát triển nông nghiệp, đưa nước ta từ tình trạng thiếu lương thực trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. đến nay động lực đó đã cạn dần vì không thể tăng năng suất và sản lượng cao hơn.

để phát triển nông nghiệp theo chiều sâu, chúng ta cần đầu tư hạ tầng hiện đại, quy hoạch lại đồng ruộng, tăng cưọng dịch vụ cho nông nghiệp và nông thôn như điện, thủy lợi, giao thông, công nghệ…, làm sao để giúp nông dân tự vươn trực tiếp ra thị trường nông sản trong nước và quốc tế. Nhưng, từ đây có hai vấn đề cốt lõi cần có những quyết đáp rõ ràng: đó là câu chuyện thời hạn (giao đất) và hạn điền. Giải quyết xong hai vấn đề này sẽ tạo được động lực mới cho nông nghiệp, nông thôn và nông dân.

Một mặt không để hình thành tầng lớp "địa chủ" mới, mặt khác lại không thể để ruộng đất manh mún và thiếu đầu tư dài hạn. Hai tư duy này cọ xát nhau rất mạnh trong quá trình phát triển nông nghiệp nước ta. Nếu không được tập trung ruộng đất quy mô lớn với thời gian sử dụng ổn định lâu dài thì người có khả năng làm nông nghiệp không dám đầu tư lớn và dài hạn để tăng năng suất và sản lượng.

thời hạn được quy định từ Luật đất đai 1993 với tinh thần "hết thời hạn vẫn được tiếp tục sử dụng đất nếu sử dụng đất có hiệu quả". Vấn đề phức tạp thực tế được đặt ra: ai là người xác nhận hiệu quả sử dụng đất để được tiếp tục sử dụng? Chắc chắn phải là chính quyền địa phương.

Như vậy, cơ chế này bắt người nông dân phải "cầu cạnh" chính quyền để giữ được đất. Và một cơ chế như vậy ẩn chứa nguy cơ tham nhũng rất cao. Khi chuẩn bị Luật đất đai 2003, câu chuyện được đặt ra là chúng ta có nên bọ thời hạn sử dụng đất nông nghiệp hay không, nếu không bọ thì có kéo dài thời hạn hay không? Cứ cho là thời hạn được kéo dài hơn thì cũng vẫn vướng vào câu họi là hết thời hạn sẽ làm gì?

Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 7, khóa IX đã đưa ra xem xét vấn đề này khi thông qua nghị quyết số 26-NQ/TW về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Có hai luồng ý kiến khá ngang nhau xuất hiện: một là hết thời hạn thì chia lại ruộng đất cho công bằng theo lực lượng lao động hiện tại; hai là cho đương nhiên kéo dài thời hạn, thậm chí xóa bọ thời hạn.

Vì số lượng ý kiến ngang nhau nên vấn đề thời hạn bị xếp lại để tiếp tục giải quyết trước ngày 15-10-2013, ngày kết thúc thời hạn 20 năm đối với đất sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, làm muối.

Những thực tế đòi họi

Một điều thấy rõ là nếu không xóa bọ thời hạn thì chắc chắn nông dân sẽ khó lòng yên tâm đầu tư dài hạn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, nhất là với mô hình sản xuất lớn có giá trị gia tăng cao đang được cổ xúy rất mạnh mẽ hiện nay. Khi sử dụng đất sản xuất nông nghiệp chỉ với thời hạn 20 năm, sau này lại không biết "thân phận" đất đai của họ đang sử dụng sẽ như thế nào, chắc chắn không người nông dân nào dám đầu tư lớn, dài hơi.

Xóa thời hạn được coi là phương án tốt nhất để người chuyên làm nông nghiệp yên tâm dồn tâm trí, tiền bạc, sức lực để tạo nên khu vực nông nghiệp có năng suất và sản lượng rất cao. đây chính là động lực mới từ chính sách đất đai để phát triển kinh tế nông nghiệp. đầu tư cho nông nghiệp có khi phải kéo dài cả hàng chục năm mới thay đổi được phương thức canh tác làm tăng đáng kể lợi nhuận.

Việc giải phóng thời hạn sử dụng đất đồng nghĩa với việc giải phóng tâm lý lo lắng, phấp phọng của nông dân, để họ yên tâm đưa ra một kế hoạch đầu tư dài hạn. Tất nhiên, để tránh trường hợp có đất nhưng không sử dụng, cần đặt ra nhiều chính sách khác như điều tiết bằng thuế, thu hồi đất, đừng dùng cách hạn chế bằng thời hạn sử dụng đất.

đối với hạn điền cũng có hai cách nhìn nhận khác nhau: thứ nhất cho rằng cần loại bọ hạn điền nhằm khuyến khích kinh tế trang trại quy mô lớn; cách thứ hai ngược lại, muốn tiếp tục quy định hạn điền để tránh xu hướng hình thành tầng lớp "địa chủ" mới và "tá điền" mới ở nông thôn. Nhưng từ lịch sử mà thấy, thì hạn điền là một chính sách đất đai rất cơ bản của thời kỳ phong kiến để nhà vua không cho tầng lớp địa chủ cơ hội lấy quá nhiều đất của vua. Cách thức đó rõ ràng không phù hợp với tư duy công nghiệp trong thời kỳ công nghiệp hóa.

Hệ thống pháp luật đất đai của ta nhiều năm qua cũng đã đi theo hướng nới rộng hạn điền. Hạn điền theo Luật đất đai 1993 đã trở thành hạn mức giao đất của Nhà nước cùng với hạn mức nhận chuyển quyền (khoảng gấp đôi hạn mức giao đất) trong Luật đất đai 2003. Mặt khác, trên thực tế hệ thống quản lý đất đai của ta không phát hiện được và cũng không có chế tài xử lý các trường hợp vượt hạn điền.

Việc xóa bọ hạn điền cũng là cần thiết, điều đó sẽ giúp người nông dân có điều kiện hình thành các trang trại lớn, yên tâm đầu tư chiều sâu, nông nghiệp sẽ phát triển mạnh hơn. để tránh hiện tượng hình thành tầng lớp "địa chủ" mới, chúng ta cũng vẫn giải quyết được bằng chính sách thuế, bằng các chế tài thu hồi đối với đất đã phát canh thu tô, quy định cụ thể về phân chia địa tô, đừng giải quyết bằng hạn điền vì không hiệu quả.

"Tam nông" hiện đang cần những chính sách đất đai phù hợp hơn, tạo động lực lớn hơn để người nông dân yên tâm tự đầu tư sản xuất nông nghiệp theo chiều sâu. Vậy hãy trao cho nông dân cơ hội làm giàu trên đồng ruộng. để làm được điều đó, về mặt chính sách đất đai, Nhà nước cần xóa hạn điền, xóa thời hạn trong sử dụng đất nông nghiệp, mở ra nhiều kênh tín dụng phù hợp cho nông dân để phát triển sản xuất, tạo điều kiện để người nông dân dễ dàng tiếp cận với công nghệ và dịch vụ, hỗ trợ người nông dân trực tiếp tham gia thị trường.

Vụ việc ở Tiên Lãng (Hải Phòng) là một ví dụ điển hình về tiêu cực khi thu hồi đất hết thời hạn mà trên đất đó những người trực tiếp sản xuất nông nghiệp đã bọ quá nhiều vốn liếng, công sức ra đầu tư dài hạn. Nhiều bài học về chính sách đất đai rất cần được rút ra thấu đáo từ những đau lòng này.
 

CẦN SỚM SỬA đỔI MÔÌ£T SỐ ĐiÊÌ€U CÃ’N VƯỚNG Mđ‚́C Cú‰A LUẬT đÃ‚́T đAI Nđ‚M 1993
TưÌ€ khi luâÌ£t đất đai năm 1993 ra đơÌ€i thay thế luâÌ£t đai năm 1988 tưÌ€ đó đến nay đã giải quyết đươÌ£c nhiêÌ€u vướng mắc trong công tác quản lý đất đai , tuy nhiên trong quá trình thưÌ£c tiễn khi áp dú£ng luâÌ£t vẫn có nhiêÌ€u vướng mắc, đòi hỏi câÌ€n thiết phải bổ sung sửa đổi môÌ£t số điêÌ€u luâÌ£t để phù hơÌ£p với tình hình thưÌ£c tế hiêÌ£n nay, đây là quy luâÌ£t khách quan .Trong quá trình thưÌ£c hiêÌ£n luâÌ£tđất đai đã nổi lên các vướng mắc như giao đất , thu hôÌ€i đất , cho thuê đất , nhất là giá đêÌ€n bù vêÌ€ đất đai .
VêÌ€ giao đất chúng ta thấy thơÌ€i gian giao đất không đôÌ€ng nhất , như đất nông nghiêÌ£p cùng mảnh đất đó nếu hôÌ£ giađình trôÌ€ng cây hàng năm thì thơÌ€i gian giao là 20 năm , nhưng nếu trôÌ€ng cây lâu năm thì thơÌ€i gian giao là 50 năm .
VêÌ€ haÌ£n mức giao đất như đất nông nghiêÌ£p nếu trôÌ€ng cây hàng năm, nuôi trôÌ€ng thú‰y sản thì không quá 03ha, còn nếu trôÌ€ng cây lâu năm thì không quá 10ha đối với trung du miêÌ€n núi thì cao hơn nhưng không quá 30 ha , vì vâÌ£y làm cho ngươÌ€i nông dân thắc mắc khó giải thích .
Còn riêng vêÌ€ thuê đất thì thơÌ€i gian cho thuê không quá 20 năm đối với nông nghiêÌ£p trôÌ€ng cây hàng năm và nuôi trôÌ€ng thú‰y sản , đất làm muối , và không quá 50 năm đối đất trôÌ€ng cây lâu năm , đất rưÌ€ng sản xuất ; vì vâÌ£y các điÌ£a phương khi cho thuê đất cho các hôÌ£ gia đình và cá nhân hiểu vâÌ£n dú£ng thơÌ€i gian cho thuê đất có thể dưới 20 năm đối với đất nông nghiêÌ£p trôÌ€ng cây , nuôi trôÌ€ng thú‰y sản, dưới 50 năm đối đất nông nghiêÌ£p trôÌ€ng cây lâu năm , đất rưÌ€ng sản xuất cho là đúng .
VêÌ€cấp giấy chứng nhâÌ£n quyêÌ€n sử dú£ng đất có điêÌ€u bất câÌ£p như trong viêÌ£c cho các tổchức đươÌ£c thuê đất , ngòai hơÌ£p đôÌ€ng cho thuê đất đươÌ£c ký giữa sở tài nguyên môi trươÌ€ng với tổ chức đươÌ£c thuê, bên caÌ£nh đó theo quy điÌ£nh còn cấp thêm bìa đỏ cho tổ chức thuê , chính vì vâÌ£y trong thơÌ€i gian vưÌ€a qua nhiêÌ€u tổ chức đã lơÌ£i dú£ng bìa đỏ đi vay ngân hàng, nhưng không có khả năng hòan trả vốn vay, tòa án các cấp cũng đã thú£ lý xét xử nhiêÌ€u vú£ đã xảy ra , cuối cùng thiêÌ£t haÌ£i hâÌ£u quả xảy ra nhà nước và nhân dân gánh chiÌ£u .
VêÌ€ giá đêÌ€n bù đây là vấn đêÌ€nhaÌ£y cảm ngươÌ€i biÌ£ thu hôÌ€i đất thắc mắc khiếu naÌ£i rất nhiêÌ€u , ngươÌ€i dân không hiểu khi thu hôÌ€i đất có nhiêÌ€u loÌ£ai đất khác nhau như đất khu dân cư , đất nông nghiêÌ£p , đất rưÌ€ng sản xuất vv…do vâÌ£y giá đêÌ€n bù các loÌ£ai đất khác nhau .Các điÌ£a phương cũng rất khó khăn trong viêÌ£c vâÌ£n đôÌ£ng tuyên truyêÌ€n với các hôÌ£ dân biÌ£ thu hôÌ€i đất để làm dưÌ£ án phát triển kinh tế ở điÌ£a phương; vì nếu dưÌ£ án điÌ£a phương thu hôÌ€i theo quy điÌ£nh pháp luâÌ£t thì áp giá đêÌ€n bù theo giá đất hàng năm đươÌ£c HôÌ£i đôÌ€ng nhân dân tỉnh thông qua , còn các dưÌ£ án khác do các doanh nghiêÌ£p chú‰ đâÌ€u tư thì theo giá thỏa thuâÌ£n với ngươÌ€i dân , do đó trên khu vưÌ£c đất gâÌ€n nhau nhà nước thu hôÌ€i làm công trình công côÌ£ng thì giá thấp hơn do các tổ chức khác thỏa thuâÌ£n , vì vâÌ£y các hôÌ£ thắc mắc . Qua các đơn khiếu naÌ£i vêÌ€ đất đai ngươÌ€i dân đòi hỏi phải công băÌ€ng và đêÌ€ nghiÌ£ giá đêÌ€n bù phải theo giá thiÌ£ trươÌ€ng , đây là vấn đêÌ€khó, chính vì vâÌ£y mấy năm qua các điÌ£a phương vấp phải không giải thích thuyết phú£c đươÌ£c với các hôÌ£ dân , liên tú£c gửiđơn vươÌ£t cấp.để khắc phú£c các vấn đêÌ€ nêu trên xin kiến nghiÌ£ :

VêÌ€ thơÌ€i gian giao đất nông nghiêÌ£p trôÌ€ng cây hàng năm, đất nuôi trôÌ€ng thú‰y sản đến ngày 15/10/2013 hết haÌ£n , để cho ngươÌ€i dân yên tâm đêÌ€ nghiÌ£ tíêp tú£c giao đất cho các hôÌ£ gia đình , cá nhân có nhu câÌ€u theo quy điÌ£nh cú‰a luâÌ£t đấtđai . Sau này thơÌ€i gian giao tính tưÌ€ ngày giao đất , thu hôÌ€i đất lúc nào thì giao đất cho hôÌ£ gia đình và cá nhân có nhu câÌ€u tính tưÌ€ thơÌ€i điểm đó , không nên lấy mốc thơÌ€i gian là 15/10/1993 như hiêÌ£n nay. Cú£ thể như giao đất hay thuê đất tưÌ€ năm 2012 thì thơÌ€i gian hết haÌ£n là năm 2032. có như vâÌ£y thì các hôÌ£ gia đình hay cá nhân đươÌ£c giao đất yên tâm sản xuất.
VêÌ€ thơÌ€i haÌ£n giao đất , luâÌ£t đất đai sửa đổi nên thống nhất thơÌ€i haÌ£n giao đất nói chung kể cả đất nông nghiêÌ£p trôÌ€ng cây hàng năm và lâu năm , đất nuôi trôÌ€ng thú‰y sản, đất sản xuất lâm nghiêÌ£p thơÌ€i gian là 50 năm.
VêÌ€ haÌ£nđất giao đất như đất nông nghiêÌ£p nói chung nên thống nhất môÌ£t mức như 5ha, còn vươÌ£t quá chuyển sang cho thuê đất ,còn đất khác như đất rưÌ€ng sản xuất haÌ£n mức giao đất như hiêÌ£n nay để khuyến khích các hôÌ£ gia đình , cá nhân đâÌ€u tư lâu dài .Chúng ta biết nước ta trên 80% là hôÌ£ gia đình sản xuất nông nghiêÌ£p, nhà nước câÌ€n quy điÌ£nh haÌ£n mức giao đất tránh viêÌ£c tích tú£ đất , vì ngươÌ€i có điêÌ€u kiêÌ£n thì tích tú£ nhiêÌ€u đất , ngươÌ€i nghèo không có đất sản xuât.ThưÌ£c tế hiêÌ£n nay đã xảy ra ở môÌ£t số tỉnh đôÌ€ng băÌ€ng nam bôÌ£ ,nhiêÌ€u hôÌ£ gia đình khá giả đã nhâÌ£n chuyển nhươÌ£ng đất ruôÌ£ng, tưÌ€ các hôÌ£ do khó khăn trong cuôÌ£c sống đành phải bán đi mãnh ruôÌ£ng cú‰a gia đình mình, đã có hôÌ£ đã tích tú£ đất trên hàng trăm ha.
VêÌ€ cho thuê đất đối với các tổ chức kể cả doanh nghiêÌ£p nhà nước và tư nhân , nếu các tổ chức này đã nôÌ£p tiêÌ€n sử dú£ng đất theo quy điÌ£nh thì cấp bìa đỏ ,hoÌ£ có quyêÌ€n sử dú£ng bìa đỏ đi vay ngân hàng theo quy điÌ£nh cú‰a luâÌ£t đất đai. Nếu nôÌ£p tiêÌ€n thuê đất hàng năm .thì chỉ làm thú‰ tú£c ký hơÌ£p đôÌ€ng cho thuê đất với sở tài nguyên môi trươÌ€ng , không nên cấp bìa đỏ , vì như vâÌ£y tránh doanh nghiêÌ£p dễ lơÌ£i dú£ng lấy bìa đỏ đi vay ngân hàng , thưÌ£c chất đây là đất cú‰a nhà nước chỉ cho hoÌ£ thuê thôi.
VêÌ€ giá đêÌ€n bù do nhà nước thu hôÌ€i đất , chính phú‰ nên quy điÌ£nh khung giá đêÌ€n bù chung cho cả nước, trên cơ sở đó ú‰y ban nhân dân tỉnh chỉ đaÌ£o các ngành chức năng vâÌ£n dú£ng, xây dưÌ£ng giá phù hơÌ£p với tình hình thưÌ£c tế cú‰a điÌ£a phương sát với giá thiÌ£ trươÌ€ng, trình hôÌ£i đôÌ€ng nhân dân tỉnh thông qua hàng năm .ViêÌ£c xây dưÌ£ng giá đêÌ€n bù sát với giá thiÌ£ trươÌ€ng trong thơÌ€i gian vưÌ€a qua , rất khó đáp ứng đươÌ£c cho moÌ£i đối tươÌ£ng , nếu giao đất có thu tiêÌ€n sử dú£ng đất đối hôÌ£ gia đình, cá nhân thì cho giá quá cao không có khả năng nôÌ£p đêÌ€ nghiÌ£ đươÌ£c miễn ,giảm nôÌ£p tiêÌ€n sử dú£ng đất , ngươÌ£c laÌ£i áp dú£ng cho các đối tươÌ£ng phải thu hôÌ€i đất để làm các công trình phúc lơÌ£i công côÌ£ng hoăÌ£c dưÌ£ án phát triển kinh tế cú‰a điÌ£a phương, thì cho là giá đêÌ€n bù quá thấp không sát với giá thiÌ£ trươÌ€ng , đây là vấn đêÌ€ nan giải vướng mắc cú‰a các điÌ£a phương trong thơÌ€i gian vưÌ€a qua. HiêÌ£n nay theo quy điÌ£nh cú‰a luâÌ£t đất đai, chỉ xây dưÌ£ng môÌ£t giá áp dú£ng chung cho các đối tươÌ£ng .
.đối với các tổ chức doanh nghiêÌ£p có nhu câÌ€u thuê đất cú‰a nhà nước nhăÌ€m phát triển kinh tế ở điÌ£a phương , thì cho phép điÌ£a phương thu hôÌ€i đất áp dú£ng giá đêÌ€n bù do hôÌ£i đôÌ€ng nhân dân tỉnh thông qua , sau đó cho tổ chức doanh nghiêÌ£p thuê đất theo quy điÌ£nh, tránh trươÌ€ng hơÌ£p các tổ chức doanh nghiêÌ£p tưÌ£ thỏa thuâÌ£n giá tưÌ£ quyết điÌ£nh, làm cho ngươÌ€i dân thắc mắc so sánh. TrươÌ€ng hơÌ£p các tổ chức doanh nghiêÌ£p sang nhươÌ£ng laÌ£i đất cú‰a các hôÌ£ dân, thì nhà nước cho phép đươÌ£c làm thú‰ tú£c cấp bìa đỏ cho tổ chức doanh nghiêÌ£p đó, để đảm bảo quyêÌ€n lơÌ£i cho ngươÌ€i dân và doanh nghiêÌ£p.
MINH TRÍ