Tiết lộ về cuộc họp kín của ASEAN

Bộ trưởng Ngoại giao Campuchia Hor Namhong công bố Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về Biển đông trong một cuộc họp báo tại thành phố Phnom Penh hôm 20/7. Ảnh: AFP.

Các nước ASEAN không thông qua được thông cáo chung trong cuộc họp bộ trưởng ngoại giao hôm 13/7, điều chưa từng xảy ra trong 45 năm qua, do bất đồng giữa chủ tọa với một số nước thành viên về câu chữ khi nhắc tới tranh chấp Biển đông.

Như thông lệ, cuộc họp của các bộ trưởng ngoại giao ASEAN được gọi là họp hẹp, một cách mô tả tính chất kín của nó. Tuy nhiên nội dung trao đổi của cuộc họp kín năm nay đã được tiết lộ phần nào với báo giới.

Chuyên gia nổi tiếng về các vấn đề ASEAN và Biển đông, giáo sư Carlyle Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Australia, đã tìm hiểu và viết về diễn biến cuộc họp kín này, trên tạp chí Asia Times.

Vấn đề Biển đông được đưa ra thảo luận trong phiên họp toàn thể không chính thức của các bộ trưởng ASEAN. Philippines phát biểu trước, sau đó đến Thái Lan, Việt Nam, Indonesia, Malaysia, Brunei, Lào, Myanmar, Singapore và Campuchia lần lượt bày tọ quan điểm.

Ông Albert Del Rosario, Bộ trưởng Ngoại giao của Philippines, nói rằng những hành động "bành trướng và gây hấn" của Trung Quốc trên Biển đông trong quá khứ và hiện tại khiến Philippines gặp khó khăn trong quá trình thực thi pháp luật trong vùng đặc quyền kinh tế của họ trên Biển đông.

"Giá trị thực của Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển đông (COC) sẽ là gì nếu chúng ta không thực hiện được Tuyên bố về ứng xử của các bên trên Biển đông (DOC). Cam kết tập thể của ASEAN đối với DOC nên được phản ánh trong thông cáo chung của hội nghị bộ trưởng ASEAN", ông Del Rosario khẳng định.

Bốn ngoại trưởng khác trực tiếp ủng hộ quan điểm của Philippines. Việt Nam mô tả quyết định thành lập thành phố Tam Sa trên đảo của Việt Nam và việc Tổng công ty Dầu khí Hải dương Trung Quốc mọi thầu quốc tế trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam là những hành động vi phạm chủ quyền của Việt Nam.

Indonesia và Malaysia nhấn mạnh rằng ASEAN phải đạt được tiếng nói chung về vấn đề Biển đông, bởi những diễn biến mới nhất là mối quan tâm của tất cả các nước thành viên.

Singapore nhấn mạnh rằng những diễn biến gần đây trên Biển đông rất đáng được quan tâm bởi chúng dẫn đến những cách hiểu mới về luật quốc tế và có thể hủy hoại Công ước Liên Hợp Quốc về luật biển.

"ASEAN phải thể hiện một cách rõ ràng mối quan ngại của khối đối với Biển đông trong thông cáo chung. Uy tín của cả khối sẽ bị tổn hại nếu chúng ta không nói gì về vấn đề đó", Bộ trưởng Ngoại giao Singapore kết luận.

Khi Ngoại trưởng Hor Namhong Campuchia phát biểu, ông đặt câu họi: đề cập bãi cạn Scarborough, đối tượng tranh chấp của Trung Quốc và Philippines, vào thông cáo chung, có phải là việc cần thiết hay không?

"Tôi cần phải nói thẳng với các ngài rằng, nếu chúng ta không tìm ra giải pháp, Campuchia sẽ không tiếp tục giải quyết vấn đề Biển đông. Nếu tình huống đó xảy ra, chúng ta sẽ không có thông cáo chung. Chúng ta không nên cố gắng áp đặt quan điểm của quốc gia, mà chỉ nên cố gắng phản ánh những quan điểm chung trên tinh thần thọa hiệp", ông Hor nói.

Ngay sau đó bầu không khí trong cuộc họp trở nên nóng hơn. Cả Bộ trưởng Ngoại giao của Việt Nam và Philippines đều bày tọ quan điểm. Các ý kiến bổ sung của Malaysia, Indonesia và Singapore cũng được đưa ra. Cuối cùng phiên họp kết thúc với tuyên bố của ông Hor: "Chúng ta sẽ không đạt được sự nhất trí ngay cả khi chúng ta tiếp tục thảo luận ở đây trong 4 hoặc 5 giọ nữa. Nếu các ngài không đồng ý về nội dung của thông cáo chung, Campuchia sẽ không giải quyết vấn đề Biển đông với tư cách là chủ tịch ASEAN".

Bộ trưởng Ngoại giao Natalegawa của Indonesia bổ sung thêm rằng, mặc dù ASEAN không đưa ra thông cáo chung, các bộ trưởng vẫn đạt được sự đồng thuận về những "thành tố cơ bản" trong Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển đông.

Sau thất bại của ASEAN trong việc ra tuyên bố chung, Indonesia đã nhanh chóng thể hiện vai trò của một trong các sáng lập viên Hiệp hội. Ông Marty Natalegawa thực hiện chuyến ngoại giao con thoi tới thủ đô của một loạt quốc gia, và cuối cùng tại điểm dừng chân PhnomPenh, Campuchia, ASEAN đã ra một tuyên bố 6 điểm về vấn đề Biển đông.

Nỗ lực ngoại giao của Natalegawa mang đến cú hích về tinh thần cho ASEAN, đồng thời xua tan mối lo ngại về bất đồng giữa các nước thành viên ASEAN trong vấn đề giải quyết vấn đề Biển đông của dư luận bên ngoài.

Điều quan trọng hơn là, sự can thiệp của ông Natalegawa giúp Indonesia gửi tới Campuchia một thông điệp: Dù là chủ tịch, Campuchia không thể đơn phương kiểm soát chương trình nghị sự của ASEAN. Chuyến ngoại giao con thoi của ông Natalegawa là sự kiện chưa từng có tiền lệ, bởi theo thông lệ thì Bộ trưởng Ngoại giao Campuchia phải làm việc đó. Nhưng nó cho thấy Indonesia sẵn sàng đảm nhận vai trò chủ động hơn trong các vấn đề của khu vực.

Với tư cách là chủ tịch ASEAN, Campuchia đã chủ trì hai cuộc họp không chính thức giữa các quan chức Trung Quốc và ASEAN để thảo luận về COC. Bắc Kinh tuyên bố họ sẵn sang thảo luận chính thức với ASEAN "khi các điều kiện chín muồi".

Nếu mọi việc diễn ra theo đúng kế hoạch, các quan chức ASEAN và Trung Quốc sẽ bàn bạc về phương thức đàm phán trong các phiên họp sắp tới giữa hai bên. Các phiên họp chính thức sẽ bắt đầu từ tháng 9 năm nay và các quan chức ASEAN hy vọng quá trình thương lượng sẽ kết thúc vào tháng 11.

Việt Linh